Opis fonetyczny języka ukraińskiego §14.

Konsonantyzm.

§14. Klasyfikacja spółgłosek.

Wszystkie spółgłoski języka ukraińskiego można podzielić ze stanowiska artykulacyjnego w następujący sposób:

I. Ze względu na główne narządy artykulacyjne dzielą się one na trzy podstawowe grupy: wargowe, językowe i krtaniowe, w których, według miejsca artykulacji dają się odróżnić następu­jące klasy:

A. Wargowe:

a) dwuwargowe: p, b, φ, w, m,

b) wargowo-zębowe: f, v.

B. Przedniojęzykowe:

a) przedniojęzykowo-zębowe: t, d, s, z, c, ʒ, n, ł,

b) przedniojęzykowo-dziąsłowe: ṭ, ḍ, ṇ, š, ž, č, l, r.

C. Środkowojęzykowo-twardopodniebtenne: ť, ď, ś, ź, [j], ć, ʒ́, ń, ľ, ŕ.

D. Tylnojęzykowo-miękkopodniebienne: k, g, χ, [γ], [ŋ].

E. Krtaniowe: h.

II. Ze względu na stopień otwarcia w nasadzie dzielą się spółgłoski na:

1. zwarte: p, b, t, d, k, g.

2. szczelinowe: w, φ, f, v, s, z, š, ž, χ, [γ], h.

3. zwarto-szczelinowe: c, ʒ, č, ǯ.

4. półotwarte: a) nosowe m, n

               b) ustne ł, l, r.

Nie podaję tu odpowiednich miękkich (zob. tabl. str. 6 i niżej str. 52),

III. Zależnie od rozwarcia lub zwarcia wiązadeł głosowych dzielą się spółgłoski na:

1. bezdźwięczne: p, φ, f, t, s, š, c, č, k, χ.

2. dźwięczne: b, w, v, d, z, ž, ʒ, ǯ, g, [γ], h, m, n, [ŋ], ł, l, r¹).

IV. Obok spółgłosek twardych istnieją w języku ukraińskim odpowiednie miękkie, jednakowoż tylko w niektórych gwarach zachowała się mniej lub więcej konsekwentna alternacja spółgło­sek miękkich i twardych, a także i stopień palatalizacji nie jest na całym obszarze językowym jednakowy. Dokładniej będzie o tem mowa przy opisie poszczególnych spółgłosek. Tutaj zaznaczymy tylko ogólnie, że przy spółgłoskach przedniojęzykowych istnieją w języku ukraińskim dwie główne kategorje miękkich: 1. zmięk­czone czyli palatalizowane: t’, d’, s’, z’, c’, ʒ’, n’, r’, l’ (por. u Brocha »pałatalisierte Dentale«, Slav. Phon. §18) z artykulacją językową koronalno-dorsalną ku przodowi twardego podniebienia i 2. mięk­kie, palatalne czyli środkowojęzykowe: ť, ď, ś, ź, ć, ʒ́, ń, ľ,  ŕ (u Brocha »randpalatale« i »vorderpalatale«, op. c. §20 nast.) z artykulacją językową wybitnie dorsalną ku twardemu podnie­bieniu, podobnie jak polskie ś, ź, ć, ʒ́, ń lub czeskie ť, ď, ň ²).

Dla lepszego przeglądu całego zasobu spółgłosek podano na str. 6 tablicę, która unaocznia wzajemny stosunek podanych wy­żej podziałów według miejsca artykulacji i według stopnia otwar­cia nasady.

_________

¹) Odmiany bezdźwięcznych półotwartych m, ł, l, r i krtaniowego h oznaczam przez m̬, ł̬, l̬, r̬, h̬.

²) O miękkich wargowych ṕ, b́, ẃ, v́, f́, ḿ i tylnojęzykowych ḱ, ǵ, χ́ zob. §§18, 88, 40.