Opis fonetyczny języka ukraińskiego. Objaśnienie znaków »analfabetycznych« (system Jespersena) i ważniejszych terminów fonetycznych.

Objaśnienie znaków »analfabetycznych« (system Jespersena) i ważniejszych terminów fonetycznych.

Litery łacińskie (a do l) oznaczają miejsca artykulacyjne:

Artykulacje wargowe; adj. labjalny, bilabjalny, labjo-dentalny,

a a'¹) wysunięcie warg

b b' neutralna pozycja warg c c' cofnięcie warg wstecz  d d' dolny wzgl. górny brzeg przednich zębów; adj. interdentalny.

е е' wewnętrzna strona przednich, zębów; adj. postdentalhy.

f f ' wzgórki dziąsłowe; adj. supradentalny, alweolarny. g przedmą część twardego podniebienia; adj. prepalatalny. h najwyższy punkt palatum; adj. postpalatalny, cerebralny.

i granica twardego podniebienia od miękkiego (velum);  adj. prewelarny.

j tylna część podniebienia miękkiego; adj. postwelarny.

k języczek (uvula); adj. uwularny.

l tylna ścianka gardła (pharynx); adj. faryngalny. Litery greckie (w formułach analfabetycznych) oznaczają artykułujące narządy mowy:

α wargi.

β  koniec języka.

γ  powierzchnia języka²).

δ podniebienie miękkie.

ε  wiązadła głosowe.

ζ aparat oddechowy.

Cyfry arabskie oznaczają stopień zbliżenia narządów mowy wzgl. formę otwarcia.

0 oznacza zwarcie całkowite.

1, 3, 5, 7 oznaczają otwory okrągłe (rillenförmige Öffnung),

2, 4, 6, 8 oznaczają otwory płaskie (spaltförmige Öffnung), przyczem liczby l i 2 przedstawiają szczeliny różnych odmian, dalsze zaś liczby odnoszą się do dźwięków otwartych (samogłosek).

Tak np. formuła analfabetyczna  β0^ef (zob. str. 62, uwaga 1) oznacza, że przy artykulacji spółgłosek t, d, n koniec brzegu ję­zyka (β) tworzy zwarcie (0) z wewnętrzną stroną przednich gór­nych zębów (eksponent ^e) i z przylegającą częścią dziąsła (eksponent ^f).

___________________

^ł) Jespersen (zob. jego Lehrbuch der Phonetik, 4 wyd. Lipsk 1926, str. 29) nie uwzględnia szczęki dolnej, natomiast Frinta (Novo­česká výslovnost, Praha 1909, str. 22) oznacza także przeciwległe punkty dolne literami kreskowanemi: а' b' c' d' e' f' g'.

^²) W systemie Jespersena litera β oznacza koniec języka wraz z jego brzegiem (Zungenblatt, zob. niżej), zaś litera γ resztę powierzchni języka aż do jego korzenia (por. op. c. str. 28); natomiast na wyżej po­danym przekroją nasady i przy opisie głosek rozróżniam następujące artykułujące części języka:

Kon. j. = koniec języka (apex, ang. point albo tip); adj. apikalny.

Brz. j. = brzeg języka (corona, Znngensanm albo vorderes Zun- genblatt), t. j. najprzedniejsza część powierzchni języka, tuż za jego koń­cem; adj. koronalny.

Prz. j. = przednia część grzbietu językowego (praedorsum, vorderer Zungenrttcken albo hinteres Zongenblatt, u Sweeta blade front; adj. predorsafny albo koronalno-dorsalny.

Śr. j. == środkowa część grzbietu języka (medioudorsum, mittle­rer Zungenrucken, Mittelzunge, ang. mixed; adj. środkowojęzy­kowy albo właściwy dorsalny.

T. j. = tylna część języka (postdorsum, Hinterzunge, ang. back); adj. tylnojęzykowy, postdorsalny. Por. Storm, Englische Philo­logie, 2 wyd. Lipsk 1892, str. VII—VIII.

Inne terminy są objaśnione w tekście.