II. Środkowo językowe (palatalne).
§35. ś, ź, ć, ʒ́.
Z dotychczasowego opisu poszczególnych spółgłosek widać, że system konsonantyczny współczesnego języka ukraińskiego, wziętego jako całość (t. j. wszystkie dialekty ludowe i t. zw. kulturalne), posiada cały szereg bardzo subtelnych odmian miękkich spółgłosek przednio językowych, wykazujących różne stopnie palatalizacji (od najsłabszych do najsilniejszych), które podzieliliśmy na dwie główne kategorje: 1) Słabo zmiękczone, czyli »palatalizowane« i 2) czysto »palatalne«, czyli t. zw. »środkowo-językowe« (zob. tablicę spółgłosek str. 6 i powiedziane na str. 9 i 52). Przytem muszę zaznaczyć, że termin »środkowojęzykowe« ma tutaj nieco odmienne, szersze znaczenie, niż w dotychczasowej polskiej fonetycznej literaturze. Gdy bowiem Benni i inni polscy językoznawcy zaliczają do spółgłosek środkowojęzykowych tylko polskie typowe ś, ź, ć, ʒ́ ¹), uważając je za osobną kategorję dźwięków »palatałnych«, które ani historycznie, ani psychologicznie nie są miękkiemi odpowiednikami twardych s, z, c, ʒ i przy których artykulacji w przeciwieństwie do kategorji spółgłosek »pałatalizowanych« najważniejszym, zasadniczym ruchem narządów mowy jest wznoszenie się środka języka ku podniebieniu 2), – to myśmy zebrali w jedną wspólną grupę pod nazwą »środkowojęzykowe« nietylko palatalne głoski ś, ź, ć, ʒ́, które w galicyjskim dialekcie kulturalnym i w znacznej części ludowych gwar zachodnich są bardzo zbliżone do polskich, a często nawet z niemi identyczne (zob. str. 85, 89), lecz także czysto dorsalne, t. j. mniej lub więcej środkowojęzykowo artykułowane odmiany spółgłosek t', d', ń, l', r' w przeciwieństwie do słabo zmiękczonych, pałatalizowanych, czyli koronalno-dorsalnie utworzonych t’, d’ n’, l’, r’ (por. str. 63—7, 77, 78).
Jak to już kilkakrotnie przedtem (zob. str. 9,84—5, 89) zaznaczono, akustycznie występuje najwyraźniej różnica pomiędzy kategorją »pałatalizowanych« syczących s’, z’, c’, ʒ’ »palatalnych«, t. zw. ciszących ś, ź, ć, ʒ́, które mają coś wspólnego z syczeniem i szumem i czego dowodem jest percypowanie tych ostatnich przez posiadaczy tylko wyłącznie palatalizowanych pierwszej kategorji jako miękkie spółgłoski szumiące (zob. str. 86, uwaga 3).
___________________
¹) Benni zalicza tutaj także miękkie ń zębowe, np. w wyrazach ńańka, ńic (zob. Gram. akad., str. 20) i tak samo Szober (Gramat., str. 14).
²) Zob. Benni, Gram. akad., str. 16, i Szober, Gramat., str. 14, 16.
26.09.1932