Opis fonetyczny języka ukraińskiego §33.

§33. č’,ǯ’.

1. Mniej lub więcej zmiękczone č, które artykulacyjnie różni się od č twardego podniesieniem grzbietu języka ku twardemu podniebieniu, akustycznie zaś znacznie wyższym tonem właści­wym, zachowuje się we wszystkich pozycjach tylko w dialekcie huculskim, bojkowskim, po części w łemkowskim, w gwarach wschodnio-zakarpackich i miejscami w gwarach wschodnio-ukraiń­skich. Przykłady: č’as, č’om^|u, č’^|udo, teč’^|e, č’ip, k^|ač’ka, płač’...¹).

2. Tylko w pewnych pozycjach, a mianowicie przed i (z *ě, *e) i w połączeniu ča występuje miękkie č w tych samych gwarach zachodnich i wschodnich, co i miękkie š, ž w połączeniu ša, ža (żob. str. 87—8), t. j. w dorzeczu Dniestru, Sanu i Bugu, np. č’ês, č’yͤs, č’is^|u (g. sg.) i miejscami w gwarach wschodnich i po­leskich w zakończeniach morfologicznych typu: kryͤč’^|äť (3. pl.), moṷč’^|äť, kurč’^|a, n^|îč’и (ніччю), r^|îč’u, (річчю), ž^|oṷč’u, (жовчю).

3. Przytem muszę zaznaczyć, że chociaż silnie zmiękczone č jest w gwarach zachodnich akustycznie bardzo zbliżone do miękkiej środkowo-językowej afrykaty »ciszącej« ć, mimo to z ma­łemi wyjątkami rozróżniają się zwykle oba te dźwięki w poczuciu mówiących jako dwie osobne kategorje głoskowe.

4. Miękkie ǯ we wszystkich pozycjach występuje, podobnie jak i miękkie č, mniej więcej w tych samych gwarach karpackich, co i miękkie č, a mianowicie we wschodnich gwarach zakar­packich, w dialekcie Bojków; natomiast w dialekcie huculskim traci ǯ’ element wybuchowy i wymawia się jak miękkie, wzdłu­żone ž, lub jak proste, zwykłe ž. Przykłady: bojk: w^|yͤǯ’u, r^|aǯ’u, s^|aǯ’a, m^|eǯ’a, dožǯ; huc. w^|yͤž’u, r^|až’u, dož’^|u (g. sg. < dož’ǯ’^|u).

O ǯ, ǯ’ przy asymilacjach będzie mowa później.

__________________

¹) U inteligentów spotyka się taką wymowę tylko sporadycznie u osobników zachowujących nieświadomie rodzimą wymowę gwarową.