Opis fonetyczny języka ukraińskiego §31.

§31. Stosunek c’: ć, ʒ : ʒ́.

Podobny stosunek, jaki zachodzi przy sposobie artykulacji między twardemi i miękkiemi spółgłoskami szczelinowemi s, z : s’, z’ : ś, ź (zob. str. 84—5), istnieje także pomiędzy twardemi i miękkiemi afrykatami c, ʒ : c’ ʒ’ : ć, ʒ́.

1. Słabo zmiękczone (palatalizowane) с’, ʒ’ używa się mniej więcej w tych samych gwarach, gdzie występują s’, z’ (por. str. 85), natomiast »palatalne«, czyli środkowojęzykowo-twardopodnie­bienne ć, ʒ́ istnieją w tej zachodniej części ukraińskiego obszaru językowego, gdzie wskutek silniejszego stopnia pałatalizacji roz­winęły się dźwięki ś, ź, zbliżone dó polskich ś, ź, a miejscami nawet identyczne z niemi.

2. Jak już wyżej zaznaczono, w języku ukraińskim zaciera się często różnica między artykulacją starych afrykat i połączeń spółgłoska zwarta szczelinowa. Najczęściej występuje to zjawi­sko w pozycji miękkiej.

We wschodniej wymowie wykształconej i gwarowej, na­stępnie w gwarach wołyńskich i poleskich, posiadających »pala­talizowane« s’, z’, c’, wymawia się zwykle połączenie ť + s’a w 3. p. sg. i pl. praes. i w infinitiv-ie jak długie c’a (rzadziej jak krótkie c’a). Przykłady: рyͤt^|аi̯ес’а (питається), žyͤw^|ec’a (жи­веться) s’mîi̯^|ec’a (сміється), pyͤt^|ai̯uc’a (питаються), smîi̯^|uc’a (смі­ються), zwa^|c’a (зваться inf.), d^|yͤwyc’a (дивиться)¹ і t. р.

3. W innych gwarach zachodnich spotyka się powyższe zjawisko tylko sporadycznie, ponieważ wymienione wyżej zakoń­czenie ť albo całkiem stwardniało, albo zanikło, samo zaś śa (ся) nie łączy się zwykle tak ściśle z formami czasownikowemi, a nawet często kładzie się przed czasownikiem. Natomiast przechodzi często ť w ć w galicyjskiej wymowie gwarowej i nierzadko wy­kształconej w połączeniu śť > ść i podobnie czasem źď > źʒ́, np. ḱîść ^|| ḱîšť, maść ^|| masť, îi̯ść ^|| îi̯śť, hîść ^|| hîśť hośćî ^|| hośťî, w mîśćî ^|| mîi̯šťi, śćîn^|a ^|| śťin^|a, w boroźʒ́^|î ^|| w boroźd^|î, gw^|oźʒ́í ^|| gw^|oźďî i t. d.

4. Podobnie jak twarda głoska ʒ, tak і jej miękkie odmiany  ʒ’, ʒ́ nie mają szerokiego zastosowania w języku ukraińskim. Używa się je tylko w takich wyrazach, jak: ʒwin, ʒwon^|nyͤtyͤ, ʒwon^|ar, ʒ’obatyͤ ^|| ʒ́’obatyͤ, ʒ́ub: dialektycznie: ʒ^|erno ^|| zerno, ʒеl^|епyͤi̯ ^|| zеl^|епyͤi̯, a w zachodnich pogranicznych gwarach oprócz tego w wyrazach zapożyczonych z języka polskiego, jak np. ʒ́ura (dziura), ʒ́at (dziad) i przy asymilacjach.