Miasto w gub. wołyńskiej, nad rzeką Styrem, stacja koleji południowo-zachodniej, o 60 wiorst od granicy galicyjskiej, liczyło w 1907 r. 18.000 mieszkańców, w tem do 80 proc. żydów.
Łuck, ongi stolica województwa wolyńskiego, jedno z najdawniejszych miast na Wołyniu, które miał zbudować Kazimierz Wielki, znane jest w dziejach w X. w.; było wcale trudne do zdobycia, czego doświadczył Bolesław Smiały w 1073 r. Łuck po rozpadnięciu się Rusi należał do ks. włodzimierskiego; ale miewał i osobnych książąt. Zburzony kilka razy przez hordy tatarskie, dostał się w 1320 r. pod panowanie Gedymina, który oddał cały Wołyń synowi swemu Lubartowi. Dopiero w 1366 r. przypadł Łuck Polsce z powodu niepokojów — na krótko. Opanował go syn Lubarta i w 1380 r. złożył hołd Jagielle, ale Wołyń przyłączony został do państwa litewskiego. Staje się tó przedmiotem długiego sporu między Polską a Litwą.
W 1429 r. odbywa się w Łucku wielki zjazd Zygmunta luksemburskiego, Jagiełły i Witolda zjazd brzemienny w skutki polityczne.
Drugim założycielem Łucka jest Aleksander Jagiellończyk, wówczas w. ks. litewski: odnawia wójtostwo i udziela praw i przywilejów. Odtąd Łuck rozwija się i w XVI. w. jest miastem bogatem i handlowem o licznych cechach i znacznym przemyśle. Przywileje pomnażają później królowie Zygmunt August i Zygmunt III. Po drugim rozbiorze Polski Łuck przypadł Rosji.
Z dziejów kościelnych miasta ważnyn jest fakt przystąpienia władyki Cyryla Terleckiego do Unji z kościołem łacińskim. Na stoli cy biskupiej łacińskiej zasiadało kilku wybitnych duchownych polskich, (m. i. Adam Naruszewicz), którzy po rozbiorze Polski, gdy Łuck w administracji kościelnej zląciono z Żytomierzem, noszą odtąd tytuł biskupów lucko-żytomierśkich, a rezydują w Żytomierzu.
Pamiątki historyczne łuckie sięgają dawnych czasów. W części dochowany zamek, ze znaną monumentalną basztą pochodzi w swem założeniu z czasów Lubarta. Katedra łacińska, najwspanialsza ze świątyń na Wołyniu, była pierwotnie kościołem jezuickim; zdobią ją nagrobki biskupów i cenne obrazy m. i. Smugiewicza. Starszy od katedry jest kościół Dominikanów z cudownym obrazem N. M. Panny. Oprócz niego mieści Łuck w swoich murach jeszcze kilka, częścią przerobionych, częścią opuszczonych kościołów klasztornych łacińskich i starożytny kościół ormiański w ruinie, jak również malownicze zwaliska kościoła Bazyljanów z czasów Zygmunta III. Starożytna cerkiew Pokrowy (Opieki N. M. P.) z odwiecznym obrazem Matki Boskiej, szkoły bizantyjskiej jest ciekawym zabytkiem architektury; niemniej szczególnym zabytkiem jest — niegdys obronna — synagoga żydowska z czasów Zygmunta III.
Łuck nowożytny jest przyczółkiem mostowym dla lewego brzegu Styru i punktem oparcia prawego skrzydła linji Ikwa—Styr. Fortyfikacje składają się z odległych o 4 km. od miasta 4-ech umocnionych szańców polowych dla 2—3 kompanji piechoty i większej ilości lekkich dział, dalej składają się ze starego zamku i licznych, pochodzących z 1854 r., napół zapadłych szańców na wschód od miasta.
W powiecie łuckim do Polaków należy 70 proc. większej własności ziemskiej; w okolicach Łucka znajduje się wiele kolonji niemieckich liczących przeszło 25.000 osadników, którzy mają 67 szkół niemieckich i 50 zborów protestanckich; ogółem powiat liczy 357 kolonji niemieckich i czeskich, których liczba z każdym się rokiem powiększa. Podług spisu z 1907 r. było w powiecie łuckim 57 proc. Rusinów, 14 proc. żydów, 12 proc. Niemców, 10 proc. Polaków, 5 proc. Rosjan, 1 i pół proc. Czechów i pól proc. innych.
