Łemki i Łemkowszczyzna.

Lemki, sami nazywający się Rusnakami, zamieszkują w Galicji północne stoki Karpat, począwszy od prawego brzegu Popradu. Terytorium, zajmowane przez nich przypada przedewszystkiem na powiat nowosądecki, tudzież na grybewski i gorlicki; częściowo znani są też w powiatach jasielskim i krośnieńskim. Siedziby ich na tym obszarze ciągną się pasem szerokim od granicy węgierskiej ku północy 20—30 km., odzież 100 km. wzdłuż. Obszar ten wynosi więc około 3000 km. kwadr., ale nie jest jednolicie pod względem narodowościowym zaludniony. Na całość jego etniczna składają się bowiem prócz Łemków i Polacy — ci ostatni oczywiście w mniejszej ilości. I o ile w calej Galicji miasta wszystkie wykazują największy procent ludności polskiej, to szczególnie ma się rzecz podobnie w miastach na terytorium Łemków. Zamieszkują oni bowiem tylko siedziby wiejskie, nie osiadając nigdy po miasteczkach, skąd teź, o ile te znajdują się na Lemkowszczyżnie, są wśród niej niejako koloniami polskiemi. W Grybowie np. mieszka Rusinów ledwie kilkudziesięciu.
Z takiego stanu rzeczy wnosićby można, iż wogóle na całym tym obszarze zmieszana jest ludność obu narodowości. Tymczasem tak nie jest, bo w istocie nadzwyczaj mało znajduje się na Lemkowszczyźnie wiosek o ludności mieszanej; zwykle wsie sąsiadujące zamieszkałe są jednolicie, jedne przez Polaków, drugie przez Rusinów-Lemków. W tych zaś nielicznych miejscowościach, w których znajdują się obie narodowości, zamieszkują Lemki całkowicie jedną część wioski, podczas gdy Polacy znacznie dalej w drugiej części mieszkają. Ludność polska, stanowiąca mniejszość w tych wsiach, osiedliła się zwykle niedawno, przed stu lub nawet przed kilkudziesięciu laty. I tak np. w Krynicy, w powiecie sądeckim, ludność polsku jest napływowa; w Wysokiej i w Uściu niskiem, w pow. gorlickim, są kolonje polskie po stokilkadziesiąt mieszkańców liczące, których osadzili tu dziedzice tych wsi przed laty wŚród lasów, jako robotników w swoich hutach szklannych. W Szymborku, w pow. gorlickim osiedlono znów Rusinów mniej więcej przed stu laty.
Najdalej ku zachodowi znajdują się w jednej grupie cztery wioski Łemkowskie, między Dunajcem a Popradem: Szlachtowa, Jaworki. Czarna woda i Biała woda. Otaczają je osady polskie, a od południa graniczą one z Węgrami. Z prawej strony Popradu ciągną sie siedziby Łemków już nieprzerwanym pasmem, zajmując połudn.-zachodnią część powiatu nowosądeckiego, dalej południowe części powiatów: grybowskiego, gorlickiego, jasielskiego i połudn.-zachodnią stronę powiatu krośnieńskiego.
Według zestawienia z 1889 roku, dokonanego przez S. Udzielę, zajmują Lemki w pow. nowosądeckim 32 miejscowości zupełnie, a 4 razem z Polakami. W pow. grybowskim wszystkie 20 miejscowości ruskich zamieszkują zupełnie Lemki. W powiecie gorlickim zajmują 43 gmin. W pow. jasielskim i krośnieńskim zamieszkują około 50 gmin. W tymże roku liczba Łemków wszystkich na tym obszarze wynosiła przeszło 80.000. Dzisiaj jest ich już znacznie więcej, chodaż z drugiej strony liczbę ich uszczupla masowa emigracja, z powodu marnych stosunków życiowych, przeważnie do Ameryki.

01.10.1914

До теми