Za artykuł pt. "Sprawa tuczempska", umieszczony w nr. 5. Przeglądu z br. kilkunastu włościan z Tuczemp pod Jarosławiem, stawało onegdaj przed sądem lwowskim i to nie przed sądem przysięgłych, ale w sekcji III. Z oskarżeniem wystąpił ks. gr. kat. Barnowicz, któremu jego byli parafjanie, obecnie wyznania rzymsko-katolickiego, zarzucili publicznie w owym artykule, iż wprowadzał w nabożeństwie zmiany niebezpieczne dla religji katolickiej.
Oskarżyciela zastępował adw. Dobriański, oskarżeni bronili się sami. Zabierali najczęściej głos Duda i Teodor Głubysz, przemawiali jednak prawie wszyscy, a przemówienia te uwidoczniały inteligencję i siłę przekonań.
Napisali list, o który ich oskarżają, bo w Dile zrobiono zarzut, że w przejściu na obrządek rzymsko-katolicki chodziło o kwestję pieniężną, że tylko dla grosza przeszli. To ich dotknęło. Jeździli przecież w deputacji, starając się o kościół, a teraz bez żadnego oporu dali konkurencję. Przeszli na obrządek rzymsko-katolicki, bo ks. B. wprowadzał zmiany w nabożeństwie, a śp. ks. Prawecki, który był u nich duszpasterzem i którego jak ojca kochali, ostrzegał ich przed zmianami, jakie mogą zajść po jego śmierci. O jakich zmianach mówił, wówczas nie wiedzieli. Teraz dopiero zrozumieli.
"My się z dawnych lat czujemy Polakami. Matki Polki uczyły nas po polsku modlić się i żegnać". Tymczasem ks. Barnowicz groził: kto nie będzie umiał po swojemu się przeżegnać, ten odpokutuje. A jakże można uczyć się żegnać i modlić, mając 58 lat? Wy nie wiecie, mówił ks. В., że w łacińskim kościele nawet służbę bożą zmieniono, święta pokasowano, a w naszej ruskiej cerkwi nic się nie zmieniło od wieków. Taka mowa bardzo bolała. Zabraniał używać koronek. Piotrowi Góreckiemu zrzucił różaniec, raz i drugi raz do spowiedzi nie przypuścił. Zabraniał także szkaplerzy, pasków św. Franciszka. "Już ja będę wiedział jak pochować tych, co noszą pasek św. Francuzka!" Śpiewaliśmy zawsze pieśni polskie, bo ruskich nikt nie używa! Na Wielkanoc np. śpiewaliśmy "Wesoły nam dziś dzień nastał". A tu ks. powiada: "Halt, ne wilno". Poprzednik ks. B. mówił: "I was prawowimych chrystjan", a ks. B: "I was prawosławnych chrystjan". Jak się msza zaczęła, po ewangelji, zamiast kazania, mówił nam głupstwa, mówił: "świniaki, paciuki". Myśmy to słyszeli dopiero od niego, tośmy mieli za zmianę!
Oskarżeni opowiadają, a właściwie próbują opowiadać o postępowaniu ks. B. z parafjanami. Jednemu np. umarła matka. Cztery razy jeździł po księdza... Drugi zaczyna opowiadać o targach, gdy chował synka... Adw. Dobriański protestuje przeciw podnoszeniu takich szczegółów. "My chcemy powiedzieć wszystko, co nas serdecznie boli", odpowiadają oskarżeni.
Teodor Głubysz opowiada, źе ks. B. odstępował dwa razy od sumy, ażeby upominać się o jęczmień, zrazu o ćwiartkę, poczcm drugi raz żądał choć pół ćwiartki, choć dla kur. Unieważnia to nabożeństwo, podniósł w końcowem przemówieniu Duda, jeżeli ksiądz lekkomyślnie i samochcąc odchodzi od mszy. Jeżeli zamiast słowa bożego upomina się i targuje o jęczmień, to jakże słuchać nabożeństwa? My tak nie byli nauczeni. Nieboszczyk ksiądz by tego nie zrobił, choćby się cerkiew paliła.
Sędzia wydał wyrok uwalniający. W motywach zaznaczył, iż jakkolwiek oskarżeni nie wskazali zmian dotyczących liturgji, zmian, któreby rzucały cień na ks. В., jako gr. kat. kapłana, trzeba się jednak postawić w położeniu ludu, który zżył się od dziecka z praktykami religijnemi i dla którego największą świętością jest to, co mu matki od dzieciństwa w duszę wpoiły.

W ciemni odmętów skandalu, w dusznej atmosferze walk o nienasycone wymagania zbrojnego pokoju, błysnęło drobne światełko. Niepostrzeżone prawie, padło na jałowy łan wielkopolitycznej "chryi" współczesnej i spłynęło w głębiny życia, aby wydobył z nich świadectwo, że mimo wstrętnych zjawisk politycznego i finansowego szwindlu, "świat idzie swoją drogą".
Mowa tu o rzeczy, nie imponującej ani wymiarem, ani nowością, ale chwytającej sympatycznem wrażeniem; bez tego ponurego tła, na którem się zjawia, możeby nawet nie sprawiała efektu. Cóżbo nadzwyczajnego?
Oto do parlamentu niemieckiego posłowie wolnomyślni Baumbach i Bar wnieśli projekt, aby odtąd i kobietom udzielano państwowej aprobaty dyplomów lekarskich, upoważniającej do prowadzenia praktyki, czego dotychczas nie było.
Wśród wrzawy namiętnych rozpraw nad reformą wojskową, wśród ciężkiego porodu nuwych podatków, mających wycisnąć z ludu niezbęine miljony, czyż warto zwracać uwagę na taki cichy i szary wniosek! Owóż, zdaje nam się, że właśnie w tem otoczeniu scenicznem jest on oklasku rzetelnego godzien. Kwestje emancypacyjne przestały być przedmiotem modnego zajęcia. Po części rozwiązane praktycznie, po części uznane w zasadzie, zeszły one z programu dyskusji i sporów; niemniej przeto życie coraz to znajduje jakieś słówko do powiedzenia, coraz to otwiera się zapomniany szczegół, lub zaniedbana potrzeba, na tle której powraca domagająca się pełni praw swoich kwestja kobieca, nietylko w zakresie jakichś tam przywilejów, lecz i w zakresie pełnienia służby, użytecznego czynnika na niwie społecznej.
Chwila obecna poruszyła właśnie jeden z tokich motywów. Postrach, rzucony przez epidemję cholery, otworzył oczy na wiele pomiatanych dotąd wymagań racjonalnych urządzeń sanitarnych a walka przeciw zarazie zadała kłam utartym okólnikom o nadmiernej liczbie lekarzy. To, cośmy przywykli uważać za pewnik, iż młodzież ulega równomiernemu prądowi w kierunku medycyny, zaniedbując inne obszary życia, okazuje się prawdą względną, a żale z powodu nadprodukcji inteligencji — o ile nie dotyczą nieszczęsnego zastępu ludzi niedouczonych — ustać powinny, chocby wobec jednego tylko faktu: braku lekarzy. Zachodzi to nawet w Niemczech i jest jedną z pobudek wniosku o dopuszczeniu kobiet do praktyki lekarskiej; zachodzi i u nas zarówno w stopniu niewątpliwie wyższym niż u sąsiadów.
Dużo jeszcze upłynie wody, zanim potrzebie społecznej pod tym względem stanie się całkowicie zadość, zanim w kraju nie będzie kąta, pozbawionego pieczy lekarskiej. Potrzeba potemu spełnienia wielu uprzednich warunków: potrzeba rozszerzenia światła i rozrostu materjalnych środków, jestto więc dzieło na szereg pokoleń, któremu jednak życzyć należy, ażeby się żywiej ruszyło z miejsca. Owoż pod tym względem godzilibyśmy się ze zdaniem deputowanych niemieckich Baumbacha i Bara, że kobiety przyczynićby się mogły bardzo skutecznie do rozwiązania społecznego zadania. Uczyniły one to w znacznej mierze na niwie nauczycielstwa ludowego, uczynić mogą i w dziedzinie ochrony zdrowia, choćby dla tego względu, że w wielu wypadkach posterunek, od którego stronią lekarze, objąć może lekarka.
Jak dalece Europa pod względem wyższego wykształcenia kobiet nie wyszła jeszcze z powijaków, poucza rzut oka na stosunki amerykańskie, o których informacyę cyfrową spotykamy w dziennikach niemieckich, właśnie z okazji wspomnianego wyżej wniosku.
Pierwsze bramy dla wyższego wykształcenia kobiet w Ameryce otwarto już w roku 1833, wszelako początkowe trzydziestolecie nowego kierunku słabym znaczyło się rozwojem. Silniejszy zwrot datuje się od r. 1863, od której to daty studja uniwersyteckie żeńskie szybkim krokiem postępują naprzód i rosną nieustannie, a zakreślając coraz szersze granice, utwierdzają kobiety nietylko na ławach studenckich, lecz i na katedrach, a nawet oddają w ich ręce kierownictwo wyższych uczelni.
W r. 1886 statystyka urzędowa zapisała już na przestrzeni Stanów Zjednoczonych 266 "kollegiów" żeńskich i 263 mięszanych, a wszystkie uniwersytety były już dla kobiet otwarte. Tylko wszechnice w Yale i Harward nie udzielały jeszcze kobietom dyplomów, chociaż dopuszczały je do studjów. Obecnie wszystkie kollegia żeńskie amerykańskie kierowane są przez kobiety, a i zakłady mieszane szczycą się wielu nadobnemi profesorkami i dyrektorkami. Wszechnice amerykańskie, urządzane na wzór starych uczelni Oxford i Cambridge, są internatami; mlęszane więc posiadają oddzielne pomieszczenia dla słuchaczek, tudzież oddzielne sale jadalne i czytelnie, poza tem nie znane są żadne ograniczenia. I Amerykanie chwalą sobie ten stan rzeczy, zawdzięczając mu liczne korzyści społeczne.
W Europie ideał ten nie prędko zapewne będzie osiągnięty, lecz niechże przynajmniej w granicach istniejącej możności objawia się nieco więcej ruchu, dla którego zaszczytne a użyteczne ujścia życiowe coraz więcej stają otworem.

W Dile z d. 30. maja opublikowano na miejscu naczelnem obszerny "program narodowy", powstały z narad mężów zaufania ruskiego towarzystwa politycznego "Narodna Rada", odbytych we Lwowie d. 24. marca. Program ten podamy w pełnym tekście w dalszych numerach Kurjera, tutaj zaznaczamy jedynie, że we wstępie podkreśla on bardzo stanowczo etnograficzną i narodową samodzielność Rusi, dalej zaznacza, że Rusini narodowcy w kwestjach ekonomicznych stoją na stanowisku własności indywidualnej, pragną obznajomić naród ruski ze wszystkiemi zdobyczami zdrowego postępu, stojąc na gruncie postępowo-demokratycznym, pragną polityczego wykształcenia mas narodu ruskiego, stoją na gruncie konstytucji austrjackiej i zapomocą tejże chcą wywalczyć dla narodu ruskiego także stanowisko polityczne, jakie mu się należy, stoją przy swej wierze, obrzędzie i żądają dla rusko-katolickiej cerkwi praw przynależnych, oświadczają się z gotowością zgody i współdziałania ze wszystkiemi innemi stronnictwami ruskiemi, których działalność nie będzie przeciwną interesom sprawy ruskiej, pragną żyć w zgodzie z narodem polskim na podstawie zupełnego równouprawnienia, i oświadczają, że będą popierać każdy rząd, dążący do zaspokojenia sprawiedliwych żądań narodu ruskiego. Dalej sformułowano długi szereg żądań praktycznych w sprawach oświaty, w sprawach ekonomicznych i politycznych i dodano odezwy do posłów ruskich w Sejmie i w Radzie państwa, by w myśl tego programu postępowali i do ogółu Rusinów, by się z nim solidaryzował.
Porównując ten program z tem, co dotychczas narodowcy uznawali za swój program, tj. z deklaracją p. Romańczuka w jej rozmaitych warjantach i tłumaczeniach, przyznać musimy ogromny postęp, wyklarowacie się myśli programowych i dążność niezaprzeczoną do jednolitego objęcia i uwzględnienia ogółu stosunków narodowych. Jeżeliby tym razem narodowcy rzeczywiście chcieli traktować ten swój program na serjo, jako rzecz istotnych przekonań i poglądów politycznych i społecznych, a nie jako ballon d'essay, wypuszczony ad usum publiki prowincjonalnej, to nie wątpimy, że mógłby on stanowić podstawę do dyskusji programowej między narodowcami a innemi stronnictwami ruskiemi, a po usunięciu pewnych niekonsekwencyj i niejasności mógłby służyć wspólnym gruntem dla pracy narodowej wszystkich stronnictw, a przynajmniej wszystkich zdrowo i szczerze myślących i patrjotycznych grup i jednostek ruskich. Jedynie od taktu przewódców stronnictwa narodowego zależeć będzie obecnie, jak się ukształtują w najbliższej przyszłości ruskie stosunki partyjne w Galicji.

Przyznać trzeba komitetowi "Ruskiej Rady", że demonstrację przeciw akcji ugodowej p. Romańczuka i tow. urządził ogromną. Onegdajszy wiec zwołany do "Narodnego Domu" był tak liczny, jak pewnie żadne jeszcze z dotychczas odbytych zgromadzeń ruskich. Nietylko wielka sala "Narodnego domu" była szczelnie napchaną uczestnikami, z usunięciem krzeseł, stołów, estrady itp., prócz maleńkiej estrady pod trybuną i stołu prezydjalnego ustawionego pod oknami, ale także w przedsionku, w sieni, na schodach było pełno uczestników, a całe tłumy chodziły po mieśce, nie mogąc się zmieścić w "Narodnem Domu". Liczbę czestników podają w przybliżeniu na 4000. Zgromadzenie składało się w 9/10 z chłopów z różnych stron kraju, a także z znacznej ilości księży i nieco inteligencji świeckiej. Całe zgromadzenie było ożywione jednem uczuciem — nienawiścią do tzw. nowej ery, tyle i tak dobranych epitetów, ile się tam posypało na Romańczuka i Barwińskiego, nie padło na nich zapewne jeszcze od urodzenia.
Wiec zagaił prezes "Russkiej Rady" p. Didyckij krótkiem przemówieniem, w którem jako główny cel wiecu przedstawił zaprowadzenie zgody i usunięcie sporów, istniejących w łonie społeczeństwa ruskiego i wzywał do taktu, umiarkowania i wyrozumiałości w czasie narad wiecowych. Następnie na wniosek ks. Dawydiaka z Tuchli wybrano przewodniczącym wiecu ks. Pawlikowa, zastępcami notarjusza Baczyńskiego z Kałusza i włościanina posła Barabasza. Na sekretarzy zaprosił przewodniczący pp. dra Humieckiego i poetę Izydora Pasiczyńskiego.
Następnie wygłosił ks. Pawlików obszerną mowę, co chwila przerywaną okrzykami i uwagami zgromadzonego ludu. Po nim referował dr. Dobrjanskij o obecnej sytuacji Rusinów. Referat jego przerwany był pojawieniem się w sali posła dr. Antoniewicza, któremu urządzono huczną owację.
Dr. Antoniewicz wszedłszy na trybunę przemówił w ten sposób, że naród ruski nie powinien się niczego spodziewać od parlamentaryzmu, lecz tylko od cesarza. Dalej kończył dr. Dobrjańskij swój referat, przerywany co moment okrzykami skierowanymi przeciw Romańczukowi, Barwińskiemu i całej akcji ugodowej.
Dalsze referaty wygłosili: Roman Baczyński z Tarnopola o powsztennem głosowaniu, ks. Bilinkiewicz o sprawach ekonomicznych i redaktor Marków o sprawach szkolnych. Przy każdej rezolucji zabierało głos mnóstwo mówców. Wiec trwał od 9 zrana do 6. wieczór. Włościanie jedni wychodzili, drudzy wchodzili i objawiali chęć radzenia choćby i cały tydzień.
Rzecz zajmująca, że Diło odmawia wiecowi wszelkiego głębszego znaczenia na tej podstawie, te miała tam być część włościan i inteligentów "zbałamuconych", część zaś wprost "przypędzonych" przez "naganiaczy" z pow. brodzkiego, złoczowskiego i tarnopolskiego i zwerbowanych za pieniądze. Zdaniem Diła wiece mają u nas decydujące znaczenie nie przez to, ilu ludzi wzięło w nich udział, lecz przez to, kto je zwołuje.
"Para radykałów zwołuje bardzo liczne wiece włościańskie w Kołomyi, i włościanie uchwalają wszystko, co im przedłożą, i gdyby radykali mieli te zasoby pieniężne co raoskalofile, to tak samo zapełniliby włościanami salę "Narodnego Domu". Ale na bieg spraw ruskich nie może to mieć wpływu Niechby na apel moskalofilów przybyło i 10.000 chłopów, to na bieg spraw nie wplynęłoby to tyle, ileby wpłęnął podpis choćby jednego narodowca pod odezwą, zwołującą wiec, lub jeden referat wygłoszony przez narodowca, chociażby na sam wiec zamiast dziesięciu tysięcy przybyło tylko 100 włościan".
Jak widzimy, włościanie ogromnie spadli w cenie w oczach Diła, od kiedy do jego menerów uśmiechnię o się z "pod kawek".